İstenmeyen gebelikleri önleyin!
Çerkezköy Özel Optimed Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Sevinç Mammadova doğum kontrol yöntemlerini anlattı.
DOĞUM KONTROLÜ NEDİR?
“Doğum kontrolü çiftin istediği zaman ve istediği sayıda çocuk sahibi olmasıdır. Doğum kontrol yöntemleri gebeliklerin planlı gerçekleştirilmesi ve gebeliğin medikal risklerinden korunmak için kullanılır. Kontrolsüz art arda doğumlar, çok sayıda çocuk sahibi olmak, istenmeyen gebeliklerin kürtajla sonlandırılması annenin sağlığına zarar verir. Psikolojisini olumsuz etkiler. Kadın sağlığI için doğumlar arasında minimum 2 yıl sürenin olması önerilir.
DOĞUM KONTROL YÖNTEMİNİ NASIL SEÇMELİ?
Çeşitli korunma yöntemleri mevcuttur. Korunma yöntemi seçerken eşler beraber doktora başvurmalı. Doktor çiftin sağlık durumları, yaşam tarzı, aile ve tıbbi öykülerini değerlendirerek onlara uygun doğum kontrol yöntemlerini önerir. Eşlerin ikisinin de benimsediği bir yöntem seçilir.
İDEAL KORUNMA YÖNTEMİ
•Etkinliği yüksek olmalı
•Kolay uygulanabilmeli
•Daha az kullanıcı dikkati gerektirmeli
•Bırakıldığında doğurganlık hemen ya da kısa sürede geriye dönmeli
DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİ
•Doğal yöntemler
•Hormonal yöntemler
•Rahim içi araçlar
•Mekanik (baryer) yöntemler
•Erkek ve kadın sterilizasyonu.
DOĞAL YÖNTEMLER
Toplumda çok yaygın kullanılmakta, fakat tarafımızdan önerilmemektedir. Buraya ‘geri çekme’ yöntemi, emzirme ve takvim yöntemleri dahildir. Bu yöntemlerin güvenilirliği düşük olduğu için önerilmez. ‘Geri çekme’ yönteminde ejakülyasyon öncesi bir miktar semen kontrolsüz olarak vajinaya geçebilir.
AKTİF EMZİRME
Bir miktar kontraseptif etkisi mevcuttur. Emziren kadınlarda süt hormonu olarak bilinen prolaktin düzeyi yüksek olur. Bu hormon da yumurtlamayı baskılayarak, gebelikten korur. Ancak kadınların %20’sinde doğum sonrası 3. ayda ovulasyon (yumurtlama) başlar ve genelde ovulyasyon mensten önce gerçekleşir. Bu durumda da emziren kadın adet görmeden beklenmedik şekilde gebe kalabilir.
TAKVİM YÖNTEMİ KADININ
28 günlük adet (siklusunun) döneminin gebe kalınabilecek günlerinin belirlenmesine dayalı yöntemdir. Ancak ovulyasyon zamanının önceden kesin tahmini her zaman mümkün değildir ve bu yöntemin de başarısızlık oranı yüksektir, önerilmez.
HORMONLU YÖNTEMLER
•Hormonlu haplar (oral kontraseptifler)
•Hormon implantları
•Hormonlu vajinal halkalar
•Hormon enjeksiyonları
ORAL KONTRASEPTİFLER (DOĞUM KONTROL HAPLARI)
Buraya kombine oral kontraseptifler (KOK) ve sadece progestin içeren ‘mini pili’ dediğimiz haplar dahildir. Kombine oral kontraseptifler östrojen ve progesteron hormonlarını içerir, mini pililer ise yalnızca progesteron hormonu içerir. Östrojen ve progesteron iki ana kadınlık hormonudur. Kombine doğum kontrol haplarının etki mekanizması ovulyasyonu önlemek, rahim ağzındaki mukusu koyulaştırarak sperm geçişini engellemek ve rahim iç tabakasını gebelik için elverişsiz hale getirmek, döllenmiş yumurtanın rahme tutunmasını engellemektir. Çoğunlukla 21 ya da 28 tablet şeklinde olur. 21 tablet olanlarda genelde tüm haplarda aynı miktar hormon kombinasyonu olur. Adetin ilk günü ilaca başlanmalı ve aynı saatlerde alınmalı. Kutu bittikten sonra 2-3 gün içinde adet kanaması görülür. İlacın yeni kutusuna 7 gün hapsız dönemden sonra başlanmalı. 28 tablet olan doğum kontrol hapları kullanım kolaylığı amacıyla yapılmıştır, son haplar hormonsuzdur. Bu durumda hasta ilacı kesmeden devam eder, yeni kutuya geçer. Eğer hasta bir gün doğum kontrol hapını almayı unutursa, unuttuğu tableti hatırladığı anda hemen almasını, o günün hapını saatinde almasını öneriyoruz, bu durum koruyuculuğu azaltmaz. Ancak iki gün üst üste ilacın alınması unutulursa yine unuttuğu hapların hatırladığı anda alınması, sıradaki hapın saatinde alınması üstelik 1 hafta ek yöntemle korunması önerilir.
DOĞUM KONTROL HAPI KULLANMANIN KORUNMA DIŞINDA FAYDALARI NELERDİR?
•Adeti düzenler. Özellikle polikistik over sendromlu hastalarda faydalıdır aynı zamanda psikolojik rahatlama da sağlar.
•Adet kanamasını azaltarak demir eksikliğine bağlı anemi riskini düşürür.
•Adet ağrısını azaltır.
•Pelvik inflamatuvar hastalık riskini azaltır
•Yumurtalık kistlerinin oluşumunu, iyi huylu meme hastalıklarını azaltır.
•Kemik yoğunluğunu artırır.
•Yumurtalık, rahim ve kolon kanseri riskini azaltır.
•Bazı çalışmalarda rahim ağzı ve meme kanser riskinde artış bildirilmiştir. Ancak bu bulgular kanıtlanamadığı için bu konuda yapılan çalışmalar devam etmektedir.
HANGİ DURUMLARDA KOMBİNE DOĞUM KONTROL HAPLARI KULLANILMAMALIDIR?
•Damar hastalıkları ve pıhtılaşma problemi
•Kalp hastalıkları ve hipertansiyon
•Aktif karaciğer hastalığı ve karaciğer tümörü
•Meme kanseri
•Migren
•Doğum sonrası ilk 6 hafta
•Emziren anneler (sütün kalite ve miktarını etkiler)
•35 yaş üstü sigara içenler
•Diyabet
•Epilepsi
•Böbrek yetmezliği olanlar.
MİNİ PİLİLER
Emziren kadınlarda ilk tercihlerimizdendir. Sadece progesteron içerir. Sütün kalitesini ve miktarını olumsuz etkilemez. Sadece ilacın saatinde alınması konusunda daha hassas davranmak lazım. Mini pililer yumurtlamayı engellemez, rahim ağzı salgısına ve rahim iç tabakasına etki eder. Yan etkileri olarak düzensiz kanamalar görülebilir.
HORMON ENJEKSİYONLARI
Progesteron içeren hormonlu aylık ve ya 3 aylık iğneler diğer korunma yöntemlerindendir. Dezavantajları düzensiz kanama, kemik yoğunluğunda azalma ve en esası doğurganlığın geç dönmesidir.
HORMON İMPLANTLARI
Progesteron hormonu içerir ve cilt altına yerleştirilen yumuşak kapsüllerdir. Hormonu yıllara yayarak salar.
TRANSVAJİNAL
Halkalar vajen içine yerleştirilir. Bu halkalar günlük belirli dozda hormon salgılayarak ovulasyonu engeller.
RAHİM İÇİ ARAÇLAR (SPİRALLER)
Hormonlu ve hormonsuz rahim içi araçlar var. Hormonlu olan genelde tedavi amaçlı takılır. Kontraseptiv etkisi de mevcut. Hormonsuz RİA'lar rahim içinde steril inflamasyon (mikropsuz enfeksiyon) yaparak embriyonun rahme tutunmasını engeller. Mens kanaması sırasında takılır. Bunun nedeni gebelik olmadığından emin olmak ve adet sırasında rahim ağzının işlem için uygun olmasıdır. Spiral takılırken hastanın anestezi almasına gerek yoktur.
SPİRAL KULLANIMININ İYİ YÖNLERİ
•Kullanıcı için fazla dikkat gerektirmez.
•RİA çıkarıldıktan hemen sonra doğurganlık geriye döner.
•Uzun süre etki gösterir.
Dezavantajları ağrılı adetler, kasıklarda ağrı, adet kanamasında artma, adet zamanı spiralin düşme ihtimalidir (ilk ayda).
BARYER YÖNTEMLER
Kondomlar ve diyaframdır (kadın kondomu, ilişkiden önce rahim ağzına yerleştirilir). Baryer yöntemler cinsel yolla bulaşan hastalıkları önler.
STERİLİZİASYON
Erkekte sperm kanallarının kadında tüplerin bağlanmasıdır. Geri dönüşümsüz değildir. Geri dönüş ameliyatları başarısız olan vakalarda çiftler mikroenjeksiyon ve tüp bebek tedavisi ile çocuk sahibi olabilirler.
ACIL KONTRASEPSIYON
Korunmasız cinsel ilişki sonrası ilk 72 saat içinde yüksek doz kombine doğum kontrol hapları ve ya yüksek doz progestin içeren hapların alınmasıyla gebeliğin gerçekleşmesi önlenir. Korunmasız ilişki sonrası hasta doktora 5 - 6. günü gelirse RİA takılması önerilebilir.
“Doğum kontrolü çiftin istediği zaman ve istediği sayıda çocuk sahibi olmasıdır. Doğum kontrol yöntemleri gebeliklerin planlı gerçekleştirilmesi ve gebeliğin medikal risklerinden korunmak için kullanılır. Kontrolsüz art arda doğumlar, çok sayıda çocuk sahibi olmak, istenmeyen gebeliklerin kürtajla sonlandırılması annenin sağlığına zarar verir. Psikolojisini olumsuz etkiler. Kadın sağlığI için doğumlar arasında minimum 2 yıl sürenin olması önerilir.
DOĞUM KONTROL YÖNTEMİNİ NASIL SEÇMELİ?
Çeşitli korunma yöntemleri mevcuttur. Korunma yöntemi seçerken eşler beraber doktora başvurmalı. Doktor çiftin sağlık durumları, yaşam tarzı, aile ve tıbbi öykülerini değerlendirerek onlara uygun doğum kontrol yöntemlerini önerir. Eşlerin ikisinin de benimsediği bir yöntem seçilir.
İDEAL KORUNMA YÖNTEMİ
•Etkinliği yüksek olmalı
•Kolay uygulanabilmeli
•Daha az kullanıcı dikkati gerektirmeli
•Bırakıldığında doğurganlık hemen ya da kısa sürede geriye dönmeli
DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİ
•Doğal yöntemler
•Hormonal yöntemler
•Rahim içi araçlar
•Mekanik (baryer) yöntemler
•Erkek ve kadın sterilizasyonu.
DOĞAL YÖNTEMLER
Toplumda çok yaygın kullanılmakta, fakat tarafımızdan önerilmemektedir. Buraya ‘geri çekme’ yöntemi, emzirme ve takvim yöntemleri dahildir. Bu yöntemlerin güvenilirliği düşük olduğu için önerilmez. ‘Geri çekme’ yönteminde ejakülyasyon öncesi bir miktar semen kontrolsüz olarak vajinaya geçebilir.
AKTİF EMZİRME
Bir miktar kontraseptif etkisi mevcuttur. Emziren kadınlarda süt hormonu olarak bilinen prolaktin düzeyi yüksek olur. Bu hormon da yumurtlamayı baskılayarak, gebelikten korur. Ancak kadınların %20’sinde doğum sonrası 3. ayda ovulasyon (yumurtlama) başlar ve genelde ovulyasyon mensten önce gerçekleşir. Bu durumda da emziren kadın adet görmeden beklenmedik şekilde gebe kalabilir.
TAKVİM YÖNTEMİ KADININ
28 günlük adet (siklusunun) döneminin gebe kalınabilecek günlerinin belirlenmesine dayalı yöntemdir. Ancak ovulyasyon zamanının önceden kesin tahmini her zaman mümkün değildir ve bu yöntemin de başarısızlık oranı yüksektir, önerilmez.
HORMONLU YÖNTEMLER
•Hormonlu haplar (oral kontraseptifler)
•Hormon implantları
•Hormonlu vajinal halkalar
•Hormon enjeksiyonları
ORAL KONTRASEPTİFLER (DOĞUM KONTROL HAPLARI)
Buraya kombine oral kontraseptifler (KOK) ve sadece progestin içeren ‘mini pili’ dediğimiz haplar dahildir. Kombine oral kontraseptifler östrojen ve progesteron hormonlarını içerir, mini pililer ise yalnızca progesteron hormonu içerir. Östrojen ve progesteron iki ana kadınlık hormonudur. Kombine doğum kontrol haplarının etki mekanizması ovulyasyonu önlemek, rahim ağzındaki mukusu koyulaştırarak sperm geçişini engellemek ve rahim iç tabakasını gebelik için elverişsiz hale getirmek, döllenmiş yumurtanın rahme tutunmasını engellemektir. Çoğunlukla 21 ya da 28 tablet şeklinde olur. 21 tablet olanlarda genelde tüm haplarda aynı miktar hormon kombinasyonu olur. Adetin ilk günü ilaca başlanmalı ve aynı saatlerde alınmalı. Kutu bittikten sonra 2-3 gün içinde adet kanaması görülür. İlacın yeni kutusuna 7 gün hapsız dönemden sonra başlanmalı. 28 tablet olan doğum kontrol hapları kullanım kolaylığı amacıyla yapılmıştır, son haplar hormonsuzdur. Bu durumda hasta ilacı kesmeden devam eder, yeni kutuya geçer. Eğer hasta bir gün doğum kontrol hapını almayı unutursa, unuttuğu tableti hatırladığı anda hemen almasını, o günün hapını saatinde almasını öneriyoruz, bu durum koruyuculuğu azaltmaz. Ancak iki gün üst üste ilacın alınması unutulursa yine unuttuğu hapların hatırladığı anda alınması, sıradaki hapın saatinde alınması üstelik 1 hafta ek yöntemle korunması önerilir.
DOĞUM KONTROL HAPI KULLANMANIN KORUNMA DIŞINDA FAYDALARI NELERDİR?
•Adeti düzenler. Özellikle polikistik over sendromlu hastalarda faydalıdır aynı zamanda psikolojik rahatlama da sağlar.
•Adet kanamasını azaltarak demir eksikliğine bağlı anemi riskini düşürür.
•Adet ağrısını azaltır.
•Pelvik inflamatuvar hastalık riskini azaltır
•Yumurtalık kistlerinin oluşumunu, iyi huylu meme hastalıklarını azaltır.
•Kemik yoğunluğunu artırır.
•Yumurtalık, rahim ve kolon kanseri riskini azaltır.
•Bazı çalışmalarda rahim ağzı ve meme kanser riskinde artış bildirilmiştir. Ancak bu bulgular kanıtlanamadığı için bu konuda yapılan çalışmalar devam etmektedir.
HANGİ DURUMLARDA KOMBİNE DOĞUM KONTROL HAPLARI KULLANILMAMALIDIR?
•Damar hastalıkları ve pıhtılaşma problemi
•Kalp hastalıkları ve hipertansiyon
•Aktif karaciğer hastalığı ve karaciğer tümörü
•Meme kanseri
•Migren
•Doğum sonrası ilk 6 hafta
•Emziren anneler (sütün kalite ve miktarını etkiler)
•35 yaş üstü sigara içenler
•Diyabet
•Epilepsi
•Böbrek yetmezliği olanlar.
MİNİ PİLİLER
Emziren kadınlarda ilk tercihlerimizdendir. Sadece progesteron içerir. Sütün kalitesini ve miktarını olumsuz etkilemez. Sadece ilacın saatinde alınması konusunda daha hassas davranmak lazım. Mini pililer yumurtlamayı engellemez, rahim ağzı salgısına ve rahim iç tabakasına etki eder. Yan etkileri olarak düzensiz kanamalar görülebilir.
HORMON ENJEKSİYONLARI
Progesteron içeren hormonlu aylık ve ya 3 aylık iğneler diğer korunma yöntemlerindendir. Dezavantajları düzensiz kanama, kemik yoğunluğunda azalma ve en esası doğurganlığın geç dönmesidir.
HORMON İMPLANTLARI
Progesteron hormonu içerir ve cilt altına yerleştirilen yumuşak kapsüllerdir. Hormonu yıllara yayarak salar.
TRANSVAJİNAL
Halkalar vajen içine yerleştirilir. Bu halkalar günlük belirli dozda hormon salgılayarak ovulasyonu engeller.
RAHİM İÇİ ARAÇLAR (SPİRALLER)
Hormonlu ve hormonsuz rahim içi araçlar var. Hormonlu olan genelde tedavi amaçlı takılır. Kontraseptiv etkisi de mevcut. Hormonsuz RİA'lar rahim içinde steril inflamasyon (mikropsuz enfeksiyon) yaparak embriyonun rahme tutunmasını engeller. Mens kanaması sırasında takılır. Bunun nedeni gebelik olmadığından emin olmak ve adet sırasında rahim ağzının işlem için uygun olmasıdır. Spiral takılırken hastanın anestezi almasına gerek yoktur.
SPİRAL KULLANIMININ İYİ YÖNLERİ
•Kullanıcı için fazla dikkat gerektirmez.
•RİA çıkarıldıktan hemen sonra doğurganlık geriye döner.
•Uzun süre etki gösterir.
Dezavantajları ağrılı adetler, kasıklarda ağrı, adet kanamasında artma, adet zamanı spiralin düşme ihtimalidir (ilk ayda).
BARYER YÖNTEMLER
Kondomlar ve diyaframdır (kadın kondomu, ilişkiden önce rahim ağzına yerleştirilir). Baryer yöntemler cinsel yolla bulaşan hastalıkları önler.
STERİLİZİASYON
Erkekte sperm kanallarının kadında tüplerin bağlanmasıdır. Geri dönüşümsüz değildir. Geri dönüş ameliyatları başarısız olan vakalarda çiftler mikroenjeksiyon ve tüp bebek tedavisi ile çocuk sahibi olabilirler.
ACIL KONTRASEPSIYON
Korunmasız cinsel ilişki sonrası ilk 72 saat içinde yüksek doz kombine doğum kontrol hapları ve ya yüksek doz progestin içeren hapların alınmasıyla gebeliğin gerçekleşmesi önlenir. Korunmasız ilişki sonrası hasta doktora 5 - 6. günü gelirse RİA takılması önerilebilir.
