SOYADI KANUNU
Osmanlı Devleti zamanında kişilerin soyadları yoktu.Bu dönemde kişilerin tanıtımında lakapları, babalarının isimleri, ağlı bulunduğu boy veya memleketleri kullanılıyordu.
Bu durum çeşitli karışıklıklara sebep oluyordu.Askere alma, okul, tapu ve miras işlerinde büyük zorluklar çıkıyordu.Kişilerin kimliği tam olarak belirlenemediğinden birtakım haksızlıklar olabiliyordu..(Resmi yazışmaların gereksiz yere uzaması, lakaplar ve memleketten dolayı adam kayırma veya ayrımcılıkların yapılabilmesi vs.)
Mustafa Kemal’in baba tarafından dedesi, Kızıl Hafız Ahmet Efendi; anne tarafından dedesi ise, Sofuzade (Sofizade) Feyzullah Efendi’dir.Dikkat edilirse; atamızın dedelerine lakapların verilişinde fiziki özellikleri ve dini kişilikleri kıstas alınmıştır.
Lakaplar; aynı adı taşıyan kişileri birbirinden ayırmak için kullanılır ya da takılırdı.Lakapların, takma adların nedenlerini sıralamaya çalışırsak;
*Bir hastalıktan kalktıktan sonra bu anıyı yürüten lakaplar:
"Cenaze Hasan Paşa", "Kel Hasan", "Boynu Eğri Mehmet Paşa" vb.
*Bir sakatlık nedeniyle takılan lakaplar:
"Timurleng (Aksak Timur)", "Topal Osman Paşa", "Kambur Ali Bey" vb.
*Görevi nedeniyle takılan lakaplar:
"Lala Mehmet Paşa", "Mütercim Mehmet Rüştü Paşa" vb.
*Yüz ya da saç rengine göre takılan lakaplar:
"Sarı Selim", "Kara Davut Paşa", "Boz Hasan" bv.
*Herhangi bir benzerlik nedeniyle takılan lakaplar:
"Kavanoz Ahmet Paşa", "Kalem İbrahim", "Sıçan İshak" vb.
*Bir hayvan benzerliğine göre takılan lakaplar:
"Öküz Mehmet Paşa", "Tilki Kenan", "sansar Tevfik" vb.
*İyi ya da kötü huyuna, davranışlarına göre lakap takılanlar:
"Melek Ahmet Paşa", "Can Ali", "Hain Ahmet Paşa" vb.
*Bağlı olduğu aile ya da baba adıyla takılan lakaplar:
"Yirmisekizzade Mehmet Sait Paşa", "Katırcıoğlu Gazi Ahmet Muhtar Paşa", "Papuçcubaşıoğlu Kapucubaşı Ahmet Paşa", "Yusuf'un Ali" vb.
*Şekil yönünden takılan lakaplar:
"Küçük Sait Paşa", "Sinek Damat Küçük Mustafa Paşa", "Cüce Veli" vb.
*Yaşlılığı belirten lakaplar:
"Genç Osman", "Koca Mustafa Paşa", "Moruk Cevdet" vb.
*Bir olay,kişinin çok özel bir nicelik ya da niteliğini belirtmek için takılan lakaplar:
"Fatih Sultan Mehmet", "Kanuni Sultan Süleyman", "Yavuz Sultan Selim" vb.
*Doğdukları yer, mensup oldukları ırk, soy, etnik gruba göre lakap takılanlar:
"Merzifonlu Kara Mustafa Paşa", "Nevşehirli Damat İbrahim Paşa", "Rum Mehmet Paşa", "Kürt Hüseyin vb.
Mustafa Kemal’in, toplumda hiç kimsenin diğerinden üstün olmamasının, kanun önünde kesin eşitliğin kabulü anlamına da gelen, hiçbir toplumsal gruba, zümreye ayrıcalık tanınması amacını güden “Halkçılık” ilkesi doğrultusunda 21 Haziran 1934’te çıkarılan 2525 sayılı Soyadı Kanunu ile her vatandaşın öz adından başka bir de, soyadı taşıması zorunlu kılındı. Soyadları Türkçe olacaktı. Rütbe, memurluk, yabancı ırk ve millet adları ile ahlaka aykırı ve gülünç kelimeler soyadı olarak kullanılmayacaktı. Soyadı kanununun kabulünden sonra 24 Kasım 1934 yılında 2258 Sayılı Kanunla, TBMM Türk milletinin bir şükran ifadesi olarak, Gazi Mustafa Kemal Paşaya Atatürk soyadını verdi. 1934 yılında çıkarılan diğer bir kanunla da; “Ağa, Hacı, Hafız, Hoca, Molla, Efendi, Paşa” gibi, eski toplum zümrelerini belirten unvanlar kaldırıldı. Aynı kanunla yurt savunmasında, Milli Mücadelede gösterilen başarılar karşılığı verilen madalyalar dışında, eski Osmanlı idarecilerinin verdiği tüm nişan ve rütbeleri taşımak da yasaklandı.
Mustafa Kemal’in baba tarafından dedesi, Kızıl Hafız Ahmet Efendi; anne tarafından dedesi ise, Sofuzade (Sofizade) Feyzullah Efendi’dir.Dikkat edilirse; atamızın dedelerine lakapların verilişinde fiziki özellikleri ve dini kişilikleri kıstas alınmıştır.
Lakaplar; aynı adı taşıyan kişileri birbirinden ayırmak için kullanılır ya da takılırdı.Lakapların, takma adların nedenlerini sıralamaya çalışırsak;
*Bir hastalıktan kalktıktan sonra bu anıyı yürüten lakaplar:
"Cenaze Hasan Paşa", "Kel Hasan", "Boynu Eğri Mehmet Paşa" vb.
*Bir sakatlık nedeniyle takılan lakaplar:
"Timurleng (Aksak Timur)", "Topal Osman Paşa", "Kambur Ali Bey" vb.
*Görevi nedeniyle takılan lakaplar:
"Lala Mehmet Paşa", "Mütercim Mehmet Rüştü Paşa" vb.
*Yüz ya da saç rengine göre takılan lakaplar:
"Sarı Selim", "Kara Davut Paşa", "Boz Hasan" bv.
*Herhangi bir benzerlik nedeniyle takılan lakaplar:
"Kavanoz Ahmet Paşa", "Kalem İbrahim", "Sıçan İshak" vb.
*Bir hayvan benzerliğine göre takılan lakaplar:
"Öküz Mehmet Paşa", "Tilki Kenan", "sansar Tevfik" vb.
*İyi ya da kötü huyuna, davranışlarına göre lakap takılanlar:
"Melek Ahmet Paşa", "Can Ali", "Hain Ahmet Paşa" vb.
*Bağlı olduğu aile ya da baba adıyla takılan lakaplar:
"Yirmisekizzade Mehmet Sait Paşa", "Katırcıoğlu Gazi Ahmet Muhtar Paşa", "Papuçcubaşıoğlu Kapucubaşı Ahmet Paşa", "Yusuf'un Ali" vb.
*Şekil yönünden takılan lakaplar:
"Küçük Sait Paşa", "Sinek Damat Küçük Mustafa Paşa", "Cüce Veli" vb.
*Yaşlılığı belirten lakaplar:
"Genç Osman", "Koca Mustafa Paşa", "Moruk Cevdet" vb.
*Bir olay,kişinin çok özel bir nicelik ya da niteliğini belirtmek için takılan lakaplar:
"Fatih Sultan Mehmet", "Kanuni Sultan Süleyman", "Yavuz Sultan Selim" vb.
*Doğdukları yer, mensup oldukları ırk, soy, etnik gruba göre lakap takılanlar:
"Merzifonlu Kara Mustafa Paşa", "Nevşehirli Damat İbrahim Paşa", "Rum Mehmet Paşa", "Kürt Hüseyin vb.
Mustafa Kemal’in, toplumda hiç kimsenin diğerinden üstün olmamasının, kanun önünde kesin eşitliğin kabulü anlamına da gelen, hiçbir toplumsal gruba, zümreye ayrıcalık tanınması amacını güden “Halkçılık” ilkesi doğrultusunda 21 Haziran 1934’te çıkarılan 2525 sayılı Soyadı Kanunu ile her vatandaşın öz adından başka bir de, soyadı taşıması zorunlu kılındı. Soyadları Türkçe olacaktı. Rütbe, memurluk, yabancı ırk ve millet adları ile ahlaka aykırı ve gülünç kelimeler soyadı olarak kullanılmayacaktı. Soyadı kanununun kabulünden sonra 24 Kasım 1934 yılında 2258 Sayılı Kanunla, TBMM Türk milletinin bir şükran ifadesi olarak, Gazi Mustafa Kemal Paşaya Atatürk soyadını verdi. 1934 yılında çıkarılan diğer bir kanunla da; “Ağa, Hacı, Hafız, Hoca, Molla, Efendi, Paşa” gibi, eski toplum zümrelerini belirten unvanlar kaldırıldı. Aynı kanunla yurt savunmasında, Milli Mücadelede gösterilen başarılar karşılığı verilen madalyalar dışında, eski Osmanlı idarecilerinin verdiği tüm nişan ve rütbeleri taşımak da yasaklandı.
